Zespół jelita drażliwego (IBS – irritable bowel syndrome) to jedno z najczęstszych zaburzeń przewodu pokarmowego, które coraz częściej uznaje się za klasyczny przykład dolegliwości psychosomatycznych. Objawia się bólami brzucha, wzdęciami, biegunką, zaparciami lub naprzemiennym występowaniem obu tych stanów. Choć IBS nie powoduje trwałych uszkodzeń jelit, znacznie obniża komfort życia i wpływa na funkcjonowanie zawodowe oraz społeczne. Pacjenci podkreślają, że objawy nasilają się w momentach stresu, a łagodnieją w okresach odpoczynku. To sprawia, że IBS bywa określany mianem „choroby XXI wieku”, ściśle powiązanej ze stylem życia i stresem.

IBS a stres – jak mózg rozmawia z jelitami

Jelita są nazywane „drugim mózgiem” nie bez powodu. To właśnie tam znajduje się ponad 100 milionów neuronów, które tworzą tzw. jelitowy układ nerwowy (ENS). Dzięki osi mózg–jelita obie struktury pozostają w ciągłym kontakcie. Stres psychiczny aktywuje autonomiczny układ nerwowy, co wpływa na motorykę jelit, wydzielanie enzymów trawiennych i odczuwanie bólu. Gdy stres staje się przewlekły, jelita przestają pracować w harmonii – jedni pacjenci cierpią na biegunki, inni na zaparcia, a jeszcze inni na oba stany naprzemiennie.

W badaniach klinicznych wykazano, że u osób z IBS występuje nadwrażliwość trzewna, czyli zwiększona percepcja bólu w obrębie jelit. To oznacza, że nawet niewielkie bodźce, które u zdrowej osoby nie wywołują reakcji, u pacjenta z IBS skutkują bólem i dyskomfortem. Stres potęguje tę nadwrażliwość, sprawiając, że układ pokarmowy staje się jeszcze bardziej wrażliwy na zmiany diety, rytmu dnia czy emocji.

Diagnostyka – co warto zbadać?

Rozpoznanie IBS opiera się głównie na tzw. kryteriach rzymskich IV, które zakładają obecność bólu brzucha przez co najmniej jeden dzień w tygodniu w ciągu ostatnich 3 miesięcy, połączonego z zaburzeniami rytmu wypróżnień. Jednak zanim lekarz postawi diagnozę, konieczne jest wykluczenie innych schorzeń, które mogą dawać podobne objawy.

Podstawowe badania przy podejrzeniu IBS obejmują:

• morfologię krwi i CRP (ocena stanu zapalnego),
• badania na obecność pasożytów i zakażeń bakteryjnych,
• testy na celiakię, nietolerancję laktozy i fruktozy,
• badanie kalprotektyny w kale (wyklucza choroby zapalne jelit),
• USG jamy brzusznej, w razie potrzeby kolonoskopię.

Dopiero po przeprowadzeniu badań można bezpiecznie stwierdzić, że objawy mają charakter czynnościowy, a nie są skutkiem poważnej choroby organicznej. Warto też pamiętać, że diagnostyka IBS powinna być uzupełniona o analizę stylu życia, poziomu stresu i funkcjonowania emocjonalnego pacjenta.

Styl życia – co zmieniać na co dzień?

Pacjenci z IBS bardzo często odczuwają ulgę po wprowadzeniu zmian w codziennym funkcjonowaniu. Kluczowe znaczenie ma dieta. Najlepiej sprawdzona w badaniach jest dieta low-FODMAP, która polega na ograniczeniu fermentujących węglowodanów mogących powodować wzdęcia i bóle brzucha. Do produktów nasilających objawy zaliczają się m.in. cebula, czosnek, jabłka, gruszki, mleko, rośliny strączkowe i słodziki typu sorbitol.

Równie ważne są regularne posiłki – jelita nie lubią długich przerw w jedzeniu ani przejadania się. Zaleca się spożywanie 4–5 mniejszych porcji dziennie. Dla wielu pacjentów istotne jest również ograniczenie kawy, alkoholu i ostrych przypraw. Warto zwrócić uwagę na nawodnienie – picie minimum 1,5 litra wody dziennie wspiera prawidłową pracę jelit i zapobiega zaparciom.

Rola ruchu i aktywności fizycznej

Badania pokazują, że regularna aktywność fizyczna ma ogromne znaczenie w łagodzeniu objawów IBS. Ćwiczenia poprawiają motorykę jelit, redukują stres i wspierają regenerację układu nerwowego. Nie musi to być intensywny trening – wystarczy 30 minut szybkiego marszu 5 razy w tygodniu, jazda na rowerze, pływanie czy joga.

Szczególnie korzystne są ćwiczenia rozciągające i wzmacniające mięśnie brzucha oraz dna miednicy. U pacjentów z IBS często obserwuje się zaburzenia napięcia w obrębie przepony i miednicy, które osteopata może skorygować manualnie. Połączenie terapii manualnej z regularnym ruchem to sprawdzona metoda poprawy komfortu życia.

Techniki relaksacyjne i praca z oddechem

Nie można mówić o leczeniu IBS bez uwzględnienia roli stresu. Ćwiczenia oddechowe i techniki relaksacyjne pomagają obniżyć aktywność układu współczulnego i pobudzić nerw błędny, który wspiera prawidłową pracę jelit. Szczególnie polecany jest oddech przeponowy – wolny, głęboki wdech z unoszeniem brzucha i powolny wydech.

Wielu pacjentów korzysta także z medytacji mindfulness, jogi czy progresywnej relaksacji mięśni Jacobsona. Nawet 10 minut dziennie wystarczy, aby zauważyć poprawę. Osteopaci stosują dodatkowo techniki pracy z przeponą i powięzią, które wspierają regulację układu nerwowego i ułatwiają naturalne procesy trawienne.

Wsparcie psychoterapeutyczne

Ponieważ IBS ma silny komponent psychosomatyczny, psychoterapia odgrywa ważną rolę w leczeniu. Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) pomaga pacjentom zrozumieć, jak stres i emocje wpływają na objawy jelitowe, i uczy technik radzenia sobie. W wielu przypadkach włącza się też elementy terapii akceptacji i zaangażowania (ACT), która pomaga pacjentom zmniejszyć lęk związany z objawami i zwiększyć kontrolę nad życiem.

Psychoterapeuta pracuje z pacjentem nad rozpoznawaniem schematów myślowych – np. katastrofizacji („na pewno skończę w szpitalu”) czy unikania („nie mogę wyjść z domu, bo coś się stanie”). Stopniowo pacjent uczy się większej elastyczności i odzyskuje poczucie sprawczości.

Osteopatia i fizjoterapia w IBS

Osteopatia postrzega IBS nie tylko jako problem jelit, ale jako zaburzenie całego systemu. Osteopaci skupiają się na poprawie ruchomości przepony, kręgosłupa i miednicy, co sprzyja lepszemu ukrwieniu i unerwieniu jelit. Praca manualna w obrębie brzucha może zmniejszyć napięcia i poprawić funkcję przewodu pokarmowego.

Fizjoterapeuci uczą także pacjentów ćwiczeń wzmacniających mięśnie głębokie i stabilizujących, które wspierają równowagę w obrębie tułowia. W efekcie zmniejszają się bóle brzucha i napięcia mięśniowe, a jelita lepiej reagują na codzienne obciążenia.

Kiedy zgłosić się do lekarza?

Choć IBS jest zaburzeniem czynnościowym, nie wolno ignorować objawów. Konsultacja lekarska jest konieczna, jeśli:

• bóle brzucha pojawiają się nagle i są bardzo silne,
• występuje krew w stolcu,
• pacjent traci na wadze bez wyraźnej przyczyny,
• objawom towarzyszy gorączka lub nocne wybudzenia.

Takie symptomy mogą świadczyć o poważniejszych chorobach i wymagają dokładnej diagnostyki. W pozostałych przypadkach IBS można skutecznie kontrolować poprzez połączenie zmian stylu życia, psychoterapii, osteopatii i leczenia farmakologicznego (jeśli zaleci lekarz).

Podsumowanie

IBS to dolegliwość, która najlepiej pokazuje, jak mocno stres i emocje oddziałują na ciało. Właściwa diagnostyka, zmiana stylu życia, praca nad stresem oraz wsparcie interdyscyplinarnego zespołu (lekarz, psychoterapeuta, osteopata, fizjoterapeuta) dają szansę na znaczną poprawę jakości życia. Pacjenci, którzy podejmują świadome działania – od diety po techniki relaksacyjne – często zauważają wyraźne zmniejszenie objawów już po kilku tygodniach. Kluczowe jest jednak indywidualne podejście i konsekwencja.