Endoprotezoplastyka stawu biodrowego to jedna z najczęściej wykonywanych operacji ortopedycznych w Europie i na świecie. Zabieg ten polega na chirurgicznym zastąpieniu uszkodzonego stawu biodrowego jego sztucznym odpowiednikiem – endoprotezą. Najczęstszą przyczyną kwalifikacji do operacji są zaawansowane zmiany zwyrodnieniowe stawu, prowadzące do przewlekłego bólu, ograniczenia ruchomości i postępującego pogorszenia jakości życia. Choroba zwyrodnieniowa może być skutkiem wieloletnich przeciążeń, urazów, wad postawy, reumatoidalnego zapalenia stawów czy martwicy głowy kości udowej.
Dla wielu pacjentów endoprotezoplastyka stanowi szansę na odzyskanie samodzielności i powrót do codziennych aktywności, które wcześniej były niemożliwe z powodu bólu. Sukces operacji w dużej mierze zależy jednak nie tylko od umiejętności chirurga, ale także od właściwego przygotowania pacjenta – zarówno fizycznego, jak i psychicznego. W tym artykule omówimy najważniejsze aspekty przedoperacyjnego przygotowania do wszczepienia endoprotezy biodra, zwracając uwagę na kluczową rolę fizjoterapii.
Rodzaje endoprotez i techniki operacyjne – co warto wiedzieć przed zabiegiem?
Zanim pacjent trafi na stół operacyjny, powinien mieć podstawowe rozeznanie w dostępnych rozwiązaniach chirurgicznych. Wyróżniamy kilka typów endoprotez: całkowite (alloplastyki całkowite – obejmujące wymianę panewki i głowy kości udowej) oraz częściowe (głównie stosowane u starszych pacjentów po złamaniach). Endoprotezy różnią się także materiałem (metal-metal, metal-ceramika, ceramika-ceramika) oraz sposobem mocowania: cementowe, bezcementowe lub hybrydowe.
Wybór konkretnego rodzaju implantu zależy od wielu czynników: wieku pacjenta, masy ciała, stanu kości, poziomu aktywności oraz preferencji i doświadczenia zespołu operacyjnego. Podobnie, dostęp chirurgiczny (tylny, przedni, boczny) może wpłynąć na przebieg rehabilitacji – np. po operacji z dojścia przedniego rzadziej dochodzi do zwichnięcia protezy, ale rehabilitacja może być początkowo trudniejsza ze względu na przecięcie mięśnia prostego uda. Wiedza na temat rodzaju zastosowanej protezy i techniki operacyjnej pomaga fizjoterapeucie w dostosowaniu indywidualnego planu terapii.
Rola fizjoterapii przedoperacyjnej – prehabilitacja jako fundament sukcesu
Prehabilitacja, czyli fizjoterapia przed operacją, to kluczowy element przygotowania pacjenta do wszczepienia endoprotezy biodra. Jej głównym celem jest poprawa ogólnej sprawności organizmu, zwiększenie siły mięśniowej, poprawa zakresu ruchu oraz nauka bezpiecznego poruszania się z pomocą kul ortopedycznych. Dzięki temu pacjent lepiej znosi operację, szybciej wraca do aktywności i rzadziej doświadcza powikłań.
W ramach prehabilitacji fizjoterapeuta przeprowadza ocenę funkcjonalną pacjenta, analizuje wzorzec chodu, siłę mięśniową kończyny dolnej, stabilność miednicy i zakresy ruchu w stawie biodrowym. Na tej podstawie dobiera indywidualny zestaw ćwiczeń – zazwyczaj wzmacniających mięśnie pośladkowe, czworogłowe uda oraz poprawiających kontrolę posturalną. Istotna jest również praca nad elastycznością tkanek miękkich, które u wielu pacjentów z zaawansowaną chorobą zwyrodnieniową są przeciążone i skrócone.
Ocena funkcjonalna przed zabiegiem – na czym polega i dlaczego jest ważna?
Ocena funkcjonalna stanowi nieodłączny element przygotowania do zabiegu. To nie tylko pomiar zakresu ruchu czy siły mięśni, ale także całościowa analiza sposobu poruszania się pacjenta, umiejętności lokomocyjnych (wstawanie, siadanie, wchodzenie po schodach), stabilności postawy oraz wydolności ogólnej. Pozwala ona na ocenę wyjściowego poziomu sprawności i stanowi punkt odniesienia do późniejszej rehabilitacji.
Fizjoterapeuci często posługują się skalami funkcjonalnymi, takimi jak Harris Hip Score czy WOMAC (Western Ontario and McMaster Universities Osteoarthritis Index), które pomagają obiektywnie ocenić poziom dysfunkcji stawu. W niektórych przypadkach wykonuje się również testy chodu, testy równowagi lub testy sprawności funkcjonalnej (np. test Timed Up and Go – TUG). Poznanie „punktu startowego” pozwala fizjoterapeucie zaplanować realne cele terapii i lepiej monitorować postępy po operacji.
Edukacja pacjenta i przygotowanie psychiczne – fundament skutecznej rehabilitacji
Jednym z najczęściej pomijanych, a zarazem najistotniejszych elementów przygotowania do operacji jest edukacja pacjenta. Osoba zakwalifikowana do zabiegu endoprotezy biodra powinna zrozumieć, czego może się spodziewać na każdym etapie leczenia – od przyjęcia do szpitala, przez przebieg operacji, aż po rekonwalescencję i proces rehabilitacji. Zrozumienie procesu leczenia pozwala ograniczyć stres, poprawia współpracę z zespołem terapeutycznym i zwiększa zaangażowanie w ćwiczenia.
Fizjoterapeuci i lekarze powinni przekazać pacjentowi informacje dotyczące zasad funkcjonowania z protezą, bezpiecznych pozycji ciała, unikania ruchów ryzykownych (zwłaszcza skrętnych), a także technik poruszania się po zabiegu – wstawania z łóżka, siadania, chodzenia o kulach, wchodzenia po schodach. Warto również omówić najczęstsze powikłania i sposoby ich unikania, takie jak zwichnięcie protezy, infekcje czy zakrzepica.
Nie bez znaczenia jest też wsparcie psychiczne. Część pacjentów odczuwa silny lęk przed operacją, zwłaszcza jeśli to ich pierwszy poważny zabieg chirurgiczny. Lęk ten może prowadzić do napięć mięśniowych, unikania ruchu i obniżenia motywacji do aktywności. Włączenie elementów psychoterapii poznawczo-behawioralnej lub po prostu rozmowa z empatycznym terapeutą często ma ogromne znaczenie dla przebiegu leczenia.
Optymalizacja stanu zdrowia – rola lekarzy i pacjenta przed zabiegiem
Oprócz przygotowania fizycznego i psychicznego bardzo ważne jest także przygotowanie medyczne, czyli optymalizacja ogólnego stanu zdrowia pacjenta. Przewlekłe choroby współistniejące – takie jak cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) czy choroby nerek – powinny zostać pod odpowiednią kontrolą. Każdy stan mogący zwiększyć ryzyko okołooperacyjne musi być rozpoznany i – w miarę możliwości – leczony przed zabiegiem.
Nadwaga lub otyłość również wpływają na ryzyko operacyjne, a także pogarszają efekty rehabilitacji. W miarę możliwości pacjent powinien dążyć do redukcji masy ciała poprzez zdrową dietę, umiarkowany wysiłek fizyczny i konsultację z dietetykiem. Warto też rozważyć ograniczenie używek – zwłaszcza rzucenie palenia, które wpływa negatywnie na gojenie się ran i funkcjonowanie układu krążenia.
Pacjenci przyjmujący leki przeciwzakrzepowe, przeciwpłytkowe czy immunosupresyjne powinni skonsultować ich stosowanie z lekarzem prowadzącym i anestezjologiem. Przed operacją konieczne są także badania laboratoryjne, konsultacja anestezjologiczna, ocena kardiologiczna oraz – w niektórych przypadkach – dentystyczna (aby wykluczyć potencjalne ogniska infekcji w jamie ustnej).
Ćwiczenia przedoperacyjne – jakie ruchy warto trenować jeszcze przed operacją?
Regularne wykonywanie odpowiednio dobranych ćwiczeń przed zabiegiem może znacznie ułatwić powrót do sprawności po operacji. Treningi te, opracowane przez fizjoterapeutę, mają na celu wzmocnienie mięśni kończyny dolnej, poprawę mobilności stawu biodrowego oraz ogólną poprawę kondycji i wytrzymałości.
Najczęściej zalecane są ćwiczenia izometryczne mięśni pośladkowych i czworogłowych uda (np. napinanie mięśni bez ruchu stawu), ćwiczenia zgięcia i wyprostu w pozycji leżącej, ruchy odwiedzenia i przywiedzenia kończyny, a także ćwiczenia rozciągające mięśnie przykurczone (np. przywodziciele uda, zginacze biodra). Dodatkowo warto wdrożyć ćwiczenia ogólnokondycyjne – marsze, jazdę na rowerze stacjonarnym, ćwiczenia równowagi.
Istotnym elementem przygotowania jest również nauka korzystania z kul łokciowych – nie tylko samego chodzenia, ale też wstawania z łóżka, siadania i wchodzenia po schodach. Pacjenci powinni poznać zasady asekuracji oraz techniki ochrony nowego stawu, które będą obowiązywały tuż po operacji.
Dlaczego przygotowanie przed operacją jest tak ważne?
Rehabilitacja przy endoprotezoplastyce biodra zaczyna się na długo przed operacją. Każdy element – od edukacji, przez ocenę funkcjonalną, po fizyczne i psychiczne przygotowanie – zwiększa szansę na skuteczne leczenie i powrót do sprawności. Pacjent, który rozumie, co go czeka, jest świadomy swojego ciała i aktywnie uczestniczy w przygotowaniu, ma większe szanse na szybki powrót do aktywności bez bólu i ograniczeń.
Zespół fizjoterapeutyczny odgrywa w tym procesie kluczową rolę – nie tylko planując ćwiczenia, ale też wspierając pacjenta mentalnie, edukując go i pomagając w adaptacji do nowej sytuacji zdrowotnej. W kolejnej części artykułu omówimy dokładnie, jak wygląda wczesna rehabilitacja po operacji – czyli co dzieje się już w pierwszych dniach po wszczepieniu endoprotezy.
Jeśli czekasz na zabieg endoprotezoplastyki stawu biodrowego, zapraszamy do naszego centrum — zrobimy wszystko, abyś był jak najlepiej przygotowany do operacji i szybciej wrócił do sprawności.
Oferujemy kompleksową opiekę, w tym profesjonalną ocenę funkcjonalną, indywidualnie dobraną fizjoterapię przedoperacyjną (prehabilitację), wsparcie edukacyjne oraz przygotowanie psychiczne. Nasz doświadczony zespół zadba o każdy etap przygotowania — tak, byś mógł podejść do zabiegu pewnie i bezpiecznie.
Skontaktuj się z nami, by umówić konsultację i rozpocząć kompleksową terapię już dziś!
